زخم بستر و همه نکات مهم آن از پیشگیری تا درمان

زخم بستر چیست و چرا تشکیل می‌شود؟

زخم بستر، که به نام‌های دیگری چون زخم فشاری یا زخم دکوبیتوس (Bedsore) نیز شناخته می‌شود، یک نوع زخم پوستی است که عمدتاً در نتیجه فشار طولانی مدت بر یک قسمت از بدن تشکیل می‌شود. این زخم‌ها به‌ویژه در افرادی که برای مدت طولانی بستری یا بی‌حرکت هستند، شایع است. زخم بستر معمولاً در مناطقی از بدن که مستقیماً با بستر یا صندلی در تماس هستند و پوست نازک‌تری دارند، مانند کمر، لگن، آرنج، و پاشنه پا ایجاد می‌شود.

علل تشکیل زخم بستر

1. فشار مداوم: فشار مداوم و طولانی مدت بر روی یک قسمت از بدن می‌تواند باعث کاهش جریان خون در آن منطقه شود. وقتی خون به اندازه کافی به بافت‌ها نرسد، اکسیژن و مواد مغذی لازم برای حفظ سلامت سلول‌ها کاهش می‌یابد، که می‌تواند منجر به مرگ سلولی و ایجاد زخم بستر شود.
2. اصطکاک: اصطکاک زمانی رخ می‌دهد که پوست بر روی یک سطح خشن کشیده شود. این می‌تواند منجر به آسیب به پوست و بافت زیرین شود، و احتمال ایجاد زخم بستر را افزایش دهد.
3. برش: برش زمانی اتفاق می‌افتد که دو لایه پوست به دلیل نیروی مکانیکی جابجا شوند. این حالت اغلب زمانی رخ می‌دهد که یک بیمار بر روی تخت بالا و پایین کشیده شود. این نوع آسیب می‌تواند به تخریب بافت‌های عمیق‌تر و ایجاد زخم بستر منجر شود.

عوامل خطر زخم بستر

1. بی‌حرکتی: افرادی که به دلیل شرایط پزشکی یا جراحی مجبور به بی‌حرکتی طولانی مدت هستند، بیشتر در معرض خطر زخم بستر قرار دارند. بیماران بستری در بیمارستان، افراد معلول و سالمندان از جمله این گروه‌ها هستند.
2. کاهش حساسیت: افرادی که به دلیل آسیب نخاعی، بیماری‌های عصبی یا دیگر شرایط پزشکی حسی ندارند، ممکن است نتوانند فشار طولانی مدت بر روی نقاط حساس بدن را احساس کنند و تغییر موقعیت ندهند.
3. سوءتغذیه: تغذیه نامناسب می‌تواند باعث ضعف سیستم ایمنی بدن و کاهش توانایی بدن در ترمیم بافت‌های آسیب دیده شود، که این موضوع می‌تواند به توسعه زخم بستر کمک کند.
4. رطوبت: رطوبت ناشی از تعریق، ادرار یا مدفوع می‌تواند پوست را نرم کند و احتمال ایجاد زخم بستر را افزایش دهد.

انواع زخم بستر: درجه ۱ تا درجه ۴

زخم بستر، یا زخم فشاری، به چهار درجه تقسیم می‌شود که هر درجه نشان‌دهنده شدت و عمق آسیب به بافت‌های پوستی و زیرپوستی است. در اینجا به تشریح کامل انواع زخم بستر از درجه ۱ تا درجه ۴ می‌پردازیم:

زخم بستر درجه ۱

ویژگی‌ها:

• پوست در محل زخم قرمز و غیرقابل فشرده شدن است.
• در افراد با پوست تیره، ممکن است تغییر رنگ به بنفش یا آبی باشد.
• پوست سالم به نظر می‌رسد، اما در لمس ممکن است گرم‌تر یا سردتر از اطراف باشد.
• درد، سوزش، یا حساسیت در ناحیه زخم وجود دارد.

مدیریت و درمان:

• تغییر موقعیت: تغییر موقعیت بیمار هر دو ساعت یک بار برای کاهش فشار بر روی ناحیه آسیب‌دیده.
• استفاده از وسایل کمکی: استفاده از تشک‌ها و بالشت‌های مخصوص برای کاهش فشار.
• مراقبت از پوست: تمیز و خشک نگه داشتن پوست و استفاده از مرطوب‌کننده‌ها برای حفظ سلامت پوست.

زخم بستر درجه ۲

ویژگی‌ها:

• لایه خارجی پوست (اپیدرم) و بخشی از لایه درونی پوست (درم) آسیب دیده‌اند.
• زخم باز و سطحی ایجاد می‌شود و ممکن است شبیه تاول یا آبسه باشد.
• زخم مرطوب و صورتی‌رنگ است و ممکن است مقداری مایع خارج شود.

مدیریت و درمان:

• تمیز کردن زخم: تمیز کردن زخم با آب نمک یا محلول‌های مخصوص.
• پانسمان: استفاده از پانسمان‌های مرطوب کننده که به تسریع روند ترمیم کمک می‌کنند.
• حفاظت از زخم: جلوگیری از عفونت و آسیب‌های بیشتر با تغییر منظم پانسمان و مراقبت دقیق از زخم.

زخم بستر درجه ۳

ویژگی‌ها:

• آسیب به تمام لایه‌های پوست و گسترش به بافت‌های چربی زیر پوست.
• زخم به شکل یک حفره عمیق دیده می‌شود.
• ممکن است بافت مرده (نکروز) و تخریب شده در زخم مشاهده شود.
• ترشح مایع و بوی نامطبوع ممکن است وجود داشته باشد.

مدیریت و درمان:

• تمیز کردن زخم: تمیز کردن مداوم زخم برای جلوگیری از عفونت.
• پانسمان تخصصی: استفاده از پانسمان‌هایی که رطوبت را حفظ کرده و از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کنند.
• حذف بافت مرده: دبریدمان (حذف بافت مرده) برای کمک به بهبود زخم.
• مشاوره پزشکی: مشاوره با پزشک برای ارزیابی و استفاده از درمان‌های تخصصی‌تر مانند آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت نیاز.

زخم بستر درجه ۴

ویژگی‌ها:

• آسیب به عمق بیشتری گسترش یافته و به عضلات، استخوان‌ها، تاندون‌ها و مفاصل رسیده است.
• زخم بسیار عمیق و بزرگ است.
• بافت‌های مرده (نکروز) و تخریب شده به وضوح دیده می‌شوند.
• ترشح مایع، بوی نامطبوع و عفونت شدید ممکن است وجود داشته باشد.

مدیریت و درمان:

• تمیز کردن و دبریدمان: تمیز کردن منظم زخم و حذف بافت‌های مرده و عفونی.
• درمان جراحی: در موارد شدید ممکن است نیاز به جراحی برای ترمیم زخم و حذف بافت‌های آسیب دیده باشد.
• پانسمان پیشرفته: استفاده از پانسمان‌های تخصصی برای حفظ رطوبت و جلوگیری از عفونت.
• آنتی‌بیوتیک: استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های سیستمیک و موضعی برای کنترل عفونت.
• مراقبت پزشکی مداوم: نظارت و مراقبت مستمر توسط تیم پزشکی برای مدیریت عوارض و تسریع روند بهبود.

روش استفاده از پماد زخم بستر برای پانسمان و درمان زخم بستر

استفاده از پماد برای درمان زخم بستر به مراحل دقیق و توجه به جزئیات نیاز دارد. در اینجا روش استفاده از پماد زخم بستر به طور کامل توضیح داده شده است:

۱. آماده‌سازی محیط و وسایل

• محیط: اطمینان حاصل کنید که محیط تمیز و بهداشتی است. این می‌تواند شامل شستن دست‌ها و استفاده از دستکش‌های استریل باشد.
• وسایل: پماد، گاز استریل، محلول شستشوی زخم (مانند محلول سالین) و پانسمان جدید را آماده کنید.

۲. تمیز کردن زخم

• شستشو: زخم را با استفاده از محلول سالین یا آب مقطر شستشو دهید تا هرگونه آلودگی و باقیمانده بافت‌های مرده از بین برود.
• خشک کردن: با استفاده از گاز استریل، زخم را به آرامی خشک کنید. مراقب باشید تا زخم را مالش ندهید و به آرامی خشک کنید تا به بافت آسیب نرسد.

۳. استفاده از پماد

• مقدار مناسب: مقدار مناسبی از پماد را بردارید (طبق توصیه پزشک یا دستورالعمل روی بسته‌بندی).
• اعمال پماد: پماد را به آرامی و به طور یکنواخت روی زخم بمالید. می‌توانید از یک اپلیکاتور یا دستکش استریل برای این کار استفاده کنید.
• پوشش دادن: اطمینان حاصل کنید که پماد تمام ناحیه زخم را به خوبی پوشش دهد.

۴. پانسمان زخم

• پانسمان استریل: پس از استفاده از پماد، زخم را با گاز استریل بپوشانید.
• بستن پانسمان: از پانسمان‌های مخصوص یا نوارچسب‌های استریل برای ثابت نگه داشتن گاز استفاده کنید. مراقب باشید تا پانسمان خیلی سفت نباشد و جریان خون را مختل نکند.

۵. تکرار فرآیند

• تعویض منظم: پانسمان و پماد را طبق دستور پزشک یا توصیه‌های موجود روی بسته‌بندی پماد به طور منظم تعویض کنید. معمولاً توصیه می‌شود زخم را روزانه یا هر دو روز یک بار بررسی و تمیز کنید.
• نظارت بر زخم: به تغییرات در زخم توجه داشته باشید. اگر زخم بهبود نمی‌یابد یا علائم عفونت مانند قرمزی شدید، تورم، بوی نامطبوع یا ترشح چرک مشاهده می‌شود، به پزشک مراجعه کنید.

۶. نکات اضافی

• مشاوره با پزشک: همواره قبل از استفاده از هر نوع پماد یا داروی موضعی، با پزشک مشورت کنید.
• رعایت بهداشت: دست‌ها و تمام وسایلی که با زخم تماس پیدا می‌کنند باید استریل و تمیز باشند.
• پرهیز از استفاده بیش از حد: استفاده بیش از حد از پماد ممکن است باعث بروز عوارض جانبی شود، بنابراین مقدار و تعداد دفعات استفاده را طبق دستور پزشک رعایت کنید.

با رعایت این مراحل، می‌توان به طور موثر از پمادهای زخم بستر استفاده کرده و روند بهبود زخم را تسریع کرد.

پیشگیری از زخم بستر

پیشگیری از زخم بستر (زخم فشاری) نیازمند یک رویکرد چندجانبه است که شامل تغییرات مداوم موقعیت، مراقبت‌های پوستی مناسب، استفاده از تجهیزات کمکی، تغذیه مناسب، و آگاهی و آموزش بیمار و مراقبین است. در ادامه، روش‌های کامل پیشگیری از زخم بستر توضیح داده شده است:

۱. تغییر مداوم موقعیت

اهمیت: تغییر موقعیت بدن به صورت منظم، به کاهش فشار بر نقاط حساس کمک می‌کند و از تشکیل زخم بستر جلوگیری می‌کند.

روش انجام:

• بیماران باید هر دو ساعت یک بار تغییر موقعیت داده شوند.
• در صورتی که بیمار قادر به حرکت نباشد، باید از کمک مراقبین برای جابجایی استفاده شود.
• استفاده از تشک‌ها و بالش‌های ضد فشار برای توزیع یکنواخت فشار.

۲. مراقبت از پوست

اهمیت: پوست سالم و تمیز کمتر مستعد تشکیل زخم بستر است.

روش انجام:

• پوست باید به طور منظم شسته و خشک نگه داشته شود.
• استفاده از مرطوب‌کننده‌ها برای جلوگیری از خشکی و ترک‌های پوستی.
• معاینه روزانه پوست برای شناسایی زودهنگام هرگونه نشانه زخم یا قرمزی.

۳. استفاده از تجهیزات کمکی

اهمیت: تجهیزات کمکی می‌توانند به کاهش فشار بر نقاط حساس کمک کنند.

روش انجام:

• استفاده از تشک‌های بادی یا ژلی که فشار را به طور یکنواخت توزیع می‌کنند.
• استفاده از بالش‌ها و کوسن‌های مخصوص برای حمایت از نواحی حساس مانند پاشنه، آرنج و کمر.
• استفاده از صندلی‌های ویلچر با طراحی ارگونومیک که فشار را کاهش می‌دهند.

۴. تغذیه مناسب

اهمیت: تغذیه مناسب به تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود بافت‌های آسیب دیده کمک می‌کند.

روش انجام:

• مصرف غذاهای غنی از پروتئین برای ترمیم بافت‌ها.
• مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین C، E و روی که برای سلامت پوست و ترمیم بافت‌ها ضروری هستند.
• مصرف مایعات کافی برای حفظ هیدراتاسیون بدن.

۵. آموزش و آگاهی

اهمیت: آموزش و آگاهی بیمار و مراقبین می‌تواند به شناسایی زودهنگام مشکلات و اجرای صحیح روش‌های پیشگیری کمک کند.

روش انجام:

• آموزش به بیمار و خانواده در مورد اهمیت تغییر موقعیت و مراقبت از پوست.
• آموزش به مراقبین در مورد نحوه جابجایی بیمار بدون ایجاد آسیب.
• استفاده از منابع آموزشی مانند بروشورها، ویدیوها و کارگاه‌های آموزشی.

۶. مدیریت رطوبت

اهمیت: رطوبت ناشی از تعریق، ادرار یا مدفوع می‌تواند پوست را نرم کرده و خطر زخم بستر را افزایش دهد.

روش انجام:

• استفاده از پدهای جذب‌کننده و تعویض مرتب آنها.
• استفاده از پوشک‌های مناسب برای بیماران بی‌اختیار و تغییر منظم آنها.
• خشک نگه داشتن پوست و استفاده از پودرهای جاذب رطوبت.

۷. فعالیت بدنی و تمرینات حرکتی

اهمیت: حرکت و فعالیت بدنی به بهبود گردش خون و کاهش خطر زخم بستر کمک می‌کند.

روش انجام:

• تشویق بیماران به انجام تمرینات حرکتی ساده در صورت امکان.
• استفاده از تمرینات غیرفعال (مانند دستگاه‌های الکترونیکی که به حرکت عضلات کمک می‌کنند) برای بیماران بی‌حرکت.
• انجام حرکات کششی و تقویتی با کمک مراقبین.

۸. تهویه مناسب

اهمیت: تهویه مناسب به خشک نگه داشتن پوست و کاهش خطر عفونت کمک می‌کند.

روش انجام:

• استفاده از پنکه یا سیستم تهویه برای ایجاد جریان هوای تازه.
• جلوگیری از استفاده از لباس‌های تنگ و غیر قابل تنفس.
• تعویض منظم لباس‌ها و ملحفه‌های خیس یا عرق‌کرده.

۹. استفاده از مواد محافظ

اهمیت: استفاده از مواد محافظ می‌تواند به کاهش اصطکاک و فشار کمک کند.

روش انجام:

• استفاده از کرم‌ها و لوسیون‌های محافظ پوست برای کاهش اصطکاک.
• استفاده از پدهای سیلیکونی یا فوم‌های محافظ در نقاط پرخطر مانند پاشنه‌ها و آرنج‌ها.
• استفاده از پانسمان‌های مخصوص که به جلوگیری از آسیب‌های مکانیکی کمک می‌کنند.

۱۰. نظارت مداوم

اهمیت: نظارت مداوم بر وضعیت بیمار می‌تواند به شناسایی زودهنگام زخم بستر و اجرای اقدامات پیشگیرانه کمک کند.

روش انجام:

• بررسی روزانه پوست بیمار برای شناسایی هرگونه علائم اولیه زخم بستر.
• ثبت و پیگیری وضعیت پوست و اقدامات انجام شده در یک دفترچه یا نرم‌افزار پیگیری.
• مشاوره منظم با پزشک یا پرستار برای ارزیابی و تنظیم برنامه پیشگیری.

روش های درمان زخم بستر در منزل

درمان زخم بستر در منزل شامل تغییرات مداوم موقعیت بدن بیمار، مراقبت دقیق از پوست و استفاده از تجهیزات کمکی مناسب است. تغییر موقعیت بیمار هر دو ساعت یک بار به کاهش فشار بر نقاط حساس کمک کرده و از تشکیل زخم بستر جلوگیری می‌کند. همچنین، استفاده از تشک‌ها و بالش‌های ضد فشار می‌تواند فشار را به طور یکنواخت توزیع کند و از ایجاد زخم‌های جدید پیشگیری کند.

مراقبت از پوست بخش مهمی از درمان زخم بستر در منزل است. پوست باید به طور منظم شسته و خشک نگه داشته شود تا از عفونت جلوگیری شود. استفاده از مرطوب‌کننده‌ها برای حفظ رطوبت پوست و جلوگیری از خشکی و ترک‌های پوستی توصیه می‌شود. علاوه بر این، معاینه روزانه پوست برای شناسایی زودهنگام هرگونه نشانه زخم یا قرمزی ضروری است.

تغذیه مناسب نیز نقش کلیدی در بهبود زخم بستر دارد. مصرف غذاهای غنی از پروتئین و ویتامین‌ها مانند ویتامین C و E به ترمیم بافت‌ها و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. همچنین، مصرف مایعات کافی برای حفظ هیدراتاسیون بدن اهمیت دارد. استفاده از مکمل‌های غذایی با مشورت پزشک نیز می‌تواند به تسریع روند بهبود کمک کند.

به طور کلی راهکارهای موثر برای درمان زخم بستر در منزل به شرح زیر می باشد: