مصطکی چیست و چه کاربردی دارد؟

مصطکی یکی از مواد گیاهی باستانی است که از درختی خاص به دست می‌آید. این ماده با طعم و رایحه‌ای خاص، در طب سنتی و صنایع مختلف کاربردهای فراوانی دارد. در این مقاله از مجله درمانگیاه، به معرفی کامل مصطکی، چگونگی تولید، گونه‌های گیاهی مربوطه، کشورهای تولیدکننده، قیمت جهانی، کاربردهای آن در طب سنتی و داروهای تولید شده از آن در ایران پرداخته‌ایم.

مصطکی چیست؟

مصطکی، به زبان انگلیسی Mastic یا Gum Mastic، نوعی رزین گیاهی است که از درخت پسته مصطکی (Pistacia lentiscus) به دست می‌آید. این درخت بومی منطقه مدیترانه است و به‌ویژه در جزیره خیوس یونان به صورت انحصاری تولید می‌شود. مصطکی به صورت اشک‌های شفاف و زرد رنگ از شکاف‌های تنه درخت به دست می‌آید و پس از خشک شدن به حالت جامد درمی‌آید. این ماده به دلیل خواص ضدعفونی‌کننده، ضدالتهابی و طعم‌دهنده‌ای که دارد، در صنایع غذایی، داروسازی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مصطکی چطور تولید می‌شود؟

تولید این صمغ فرآیندی سنتی و دست‌ساز است که عمدتاً در جزیره خیوس انجام می‌شود. این فرآیند شامل مراحل زیر است:

1. برش دادن درخت: درختان پسته مصطکی معمولاً در ماه‌های تابستان (ژوئیه تا سپتامبر) برش داده می‌شوند. این برش‌ها به صورت عمودی و افقی روی تنه درخت ایجاد می‌شوند تا رزین از آن خارج شود.
2. جمع‌آوری رزین: رزین به شکل اشک‌های کوچک از محل برش‌ها به بیرون تراوش می‌کند و روی زمین می‌چکد. این اشک‌ها پس از چند روز خشک شده و آماده جمع‌آوری می‌شوند.
3. تمیز کردن: پس از جمع‌آوری، اشک‌های به دست آمده با دقت تمیز می‌شوند تا هرگونه ناخالصی از بین برود. این کار به‌صورت دستی و با استفاده از ابزارهای ساده انجام می‌شود.
4. غربال‌گری و بسته‌بندی: در نهایت، مصطکی‌ها به اندازه‌های مختلف غربال‌گری شده و بسته‌بندی می‌شوند.

گونه‌های گیاهی تولیدکننده مصطکی

مصطکی عمدتاً از نوعی درخت پسته (Pistacia lentiscus) به دست می‌آید که یکی از اعضای خانواده Anacardiaceae است. این درخت همیشه‌سبز، کوچک و مقاوم در برابر خشکی است و عمدتاً در مناطق مدیترانه‌ای رشد می‌کند. گرچه انواع دیگری از درختان نیز رزین تولید می‌کنند، اما مصطکی اصلی و با کیفیت از گونه Pistacia lentiscus به دست می‌آید.

کشور‌های تولیدکننده مصطکی

تولید این محصول به صورت تجاری تقریباً منحصراً در جزیره خیوس یونان انجام می‌شود. این جزیره به دلیل شرایط آب و هوایی خاص و خاک مناسب، بهترین مکان برای تولید مصطکی با کیفیت بالا است. گرچه درختان پسته تولید کننده این صمغ با ارزش در مناطق دیگری از مدیترانه نیز یافت می‌شوند، اما تولید مصطکی با کیفیت و به مقدار تجاری فقط در خیوس ممکن است. در برخی از کشورهای دیگر نیز تلاش‌هایی برای تولید آن صورت گرفته است، اما نتایج حاصل معمولاً با کیفیت و خلوص مصطکی خیوس قابل مقایسه نیستند.

قیمت جهانی مصطکی

قیمت مصطکی به عوامل مختلفی از جمله کیفیت، میزان خلوص، تقاضای بازار و شرایط تولید بستگی دارد. به طور کلی، مصطکی از جمله مواد گران‌قیمت در بازارهای جهانی محسوب می‌شود. قیمت این محصول ممکن است بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ دلار آمریکا به ازای هر کیلوگرم متغیر باشد. در بازارهای محلی یونان، قیمت مصطکی ممکن است کمی کمتر باشد، اما برای صادرات و فروش در بازارهای بین‌المللی، قیمت‌ها بالاتر است.

داروهای تولید شده از مصطکی در ایران

مصطکی از دیرباز در طب سنتی به عنوان یک ماده دارویی با ارزش شناخته شده است. برخی از کاربردهای آن عبارتند از:

در ایران، مصطکی به عنوان یکی از مواد اصلی در تولید برخی داروهای سنتی و مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از این داروها عبارتند از:

1. قرص‌های گوارشی: داروهایی که از مصطکی برای درمان مشکلات گوارشی مانند زخم معده و رفلاکس استفاده می‌کنند.
2. محصولات بهداشتی دهان و دندان: خمیر دندان‌ها و دهان‌شویه‌های حاوی مصطکی برای بهبود بهداشت دهان و پیشگیری از بیماری‌های لثه.
3. کپسول‌های کاهش کلسترول: برخی از شرکت‌های داروسازی از مصطکی به عنوان یکی از ترکیبات اصلی در کپسول‌های کاهش کلسترول استفاده می‌کنند.
4. پمادها و کرم‌های ضدالتهاب: کرم‌ها و پمادهایی که برای درمان زخم‌ها و التهابات پوستی به کار می‌روند و حاوی مصطکی هستند.
5. قرص های بلغم: یکی از مهمترین کاربردهای مصطکی در طب سنتی، در فرمولاسیون دوای بلغم است که از کتاب های طب سنتی ایران استخراج شده و در زیر به آن می پردازیم.

اثرات ضد بلغم مصطکی

مصطکی یکی از مواد گیاهی ارزشمند است که در طب سنتی به دلیل خواص ضدباکتریایی، ضدالتهابی و ضدبلغم بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بلغم یکی از چهار اخلاط اصلی در طب سنتی ایران است و تجمع بیش از حد آن در بدن می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی، تنفسی و عصبی شود. از این رو، استفاده از موادی مانند مصطکی که می‌تواند به تعادل این اخلاط کمک کند، اهمیت زیادی دارد.

خواص ضد بلغم مصطکی

1. تقویت سیستم گوارشی: مصطکی با خواص ضدالتهابی و ضدعفونی‌کننده‌اش، می‌تواند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کاهش التهاب‌های معده و روده کمک کند. این ویژگی‌ها به کاهش تجمع بلغم در دستگاه گوارش کمک می‌کنند.
2. بهبود تنفس: یکی از مشکلات ناشی از بلغم، گرفتگی و مشکلات تنفسی است. مصطکی به دلیل خواص ضدباکتریایی‌اش می‌تواند به کاهش عفونت‌ها و التهاب‌های مجاری تنفسی کمک کرده و تنفس را بهبود بخشد.
3. آرام‌بخش و کاهش استرس: بلغم زیاد می‌تواند به افزایش استرس و اضطراب منجر شود. مصرف مصطکی به صورت دمنوش یا جویدن آن می‌تواند به کاهش استرس و ایجاد آرامش کمک کند.
4. تنظیم اخلاط: طب سنتی بر این باور است که مصطکی می‌تواند به تنظیم و تعادل اخلاط بدن کمک کند و با مصرف منظم آن، از تجمع بلغم در بدن جلوگیری می‌شود.

داروهای بلغم بر اساس طب سنتی ایران

در طب سنتی ایران، از این ماده در ترکیب با سایر گیاهان و مواد طبیعی برای تولید داروهایی استفاده می‌شود که به کاهش بلغم و بهبود مشکلات ناشی از آن کمک می‌کنند و انواع بهترین قرص بلغم با استفاده از مصطکی به همراه برخی گیاهان دیگر تولید می شود. برخی از این داروها عبارتند از:

1. قرص بلغم: این قرص‌ها معمولاً ترکیبی از مصطکی، زنیان، سیاهدانه و آویشن و گاه یهمراه با عسل هستند که برای تقویت سیستم گوارشی، بهبود هضم و کاهش بلغم استفاده می‌شوند.
2. معجون بلغم: این معجون ها حاوی عصاره‌های گیاهی فوق از جمله مصطکی هستند و برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش، درمان غلبه بلغم و تسکین سرفه‌های ناشی از بلغم مورد استفاده قرار می‌گیرند.

استفاده از مصطکی در داروهای ضد بلغم

در کتاب‌های طب سنتی ایران، مانند «کتاب قانون در طب» اثر ابن‌سینا و «ذخیره خوارزمشاهی» نوشته سید اسماعیل جرجانی، به خواص این صمغ گیاهی به عنوان یک ماده ضدبلغم اشاره شده است. این کتاب‌ها تأکید می‌کنند که مصطکی می‌تواند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش، کاهش التهاب‌های داخلی و بهبود تنفس کمک کند.

در کتاب «مخزن الادویه» نوشته عقیلی خراسانی نیز به مصطکی به عنوان یک ماده با خواص ضدالتهابی و تقویت‌کننده دستگاه گوارش اشاره شده است. این کتاب به ترکیبات مختلف دارویی که این صمغ در آن‌ها به کار رفته و نحوه استفاده از آن‌ها برای درمان بلغم پرداخته است.

نتیجه‌گیری

«مصطکی» یکی از مواد گیاهی ارزشمند است که از درخت پسته مصطکی به دست می‌آید. این ماده به دلیل خواص منحصر به فردش در صنایع مختلف از جمله غذایی، دارویی و بهداشتی کاربردهای فراوانی دارد. تولید آن عمدتاً در جزیره خیوس یونان انجام می‌شود و به دلیل شرایط خاص تولید، از قیمت بالایی برخوردار است. در طب سنتی، برای درمان مشکلات گوارشی، بهبود دهان و دندان، کاهش کلسترول، درمان زخم‌ها و التهابات پوستی و کاهش استرس و اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ایران نیز از در تولید داروهای مختلف بهره‌برداری می‌شود. با شناخت بیشتر این ماده ارزشمند، می‌توان از فواید آن در بهبود سلامت و زندگی روزمره بهره‌مند شد.

تشخیص صمغ مصطکی اصل از تقلبی

تشخیص صمغ مصطکی اصل از قلابی نیازمند دقت و شناخت ویژگی‌های خاص این ماده است. مصطکی اصل دارای ویژگی‌های خاصی است که می‌تواند به تمایز آن از انواع تقلبی کمک کند. در زیر به چند روش برای تشخیص مصطکی اصل اشاره می‌کنیم:

۱. بررسی ظاهر و رنگ

ظاهر و رنگ: مصطکی اصل به صورت دانه‌های کوچک و نامنظم با رنگ زرد شفاف تا کهربایی است. دانه‌های مصطکی نباید بسیار تیره یا خیلی روشن باشند. اگر دانه‌های مصطکی به طرز غیرمعمولی شفاف یا کدر باشند، ممکن است نشان‌دهنده تقلبی بودن آن‌ها باشد.

۲. بررسی بو و مزه

بو و مزه: مصطکی اصل دارای بوی خوش و مطبوعی است که می‌توان آن را به راحتی تشخیص داد. این بو معمولاً شبیه به بوی صمغ یا رزین‌های طبیعی است. همچنین، طعم مصطکی کمی تلخ و تند است که در دهان احساس می‌شود. اگر مصطکی بو و طعم غیرعادی یا ضعیفی داشته باشد، ممکن است تقلبی باشد.

۳. بررسی قابلیت جویدن

قابلیت جویدن: مصطکی اصل هنگام جویدن به صورت کشسان و چسبنده است و به آرامی نرم می‌شود. در صورتی که مصطکی تقلبی باشد، ممکن است در دهان به راحتی خرد شود یا به سختی قابل جویدن باشد.

۴. تست حلالیت

حلالیت در الکل: یکی از روش‌های متداول برای تشخیص مصطکی اصل از تقلبی، تست حلالیت در الکل است. مصطکی اصل به راحتی در الکل حل می‌شود و محلول شفافی ایجاد می‌کند. اگر مصطکی در الکل حل نشود یا محلول کدر ایجاد کند، احتمال تقلبی بودن آن وجود دارد.

۵. آزمایش شعله

آزمایش شعله: یکی از روش‌های قدیمی برای تشخیص مصطکی اصل، آزمایش شعله است. یک قطعه کوچک از مصطکی را در شعله نگه دارید. مصطکی اصل به آرامی می‌سوزد و بوی خوشایند و مطبوعی تولید می‌کند، در حالی که مصطکی تقلبی ممکن است بوی ناخوشایند و دود زیادی تولید کند.

۶. مشاوره با کارشناسان

مشاوره با کارشناسان: اگر همچنان در تشخیص مصطکی اصل از تقلبی شک دارید، می‌توانید با کارشناسان و فروشندگان معتبر مشورت کنید. خرید از فروشگاه‌های معتبر و دارای مجوز نیز می‌تواند به اطمینان از خرید مصطکی اصل کمک کند.

۷. بررسی بسته‌بندی و برچسب‌ها

بسته‌بندی و برچسب‌ها: بسته‌بندی مصطکی باید دارای اطلاعات کامل و معتبر باشد. برچسب محصول باید شامل نام تولیدکننده، محل تولید، تاریخ تولید و انقضا، و سایر اطلاعات ضروری باشد. بسته‌بندی‌های نامعتبر یا بدون اطلاعات کافی ممکن است نشانه‌ای از تقلبی بودن محصول باشد.

نتیجه‌گیری

تشخیص مصطکی اصل از تقلبی نیازمند دقت و آشنایی با ویژگی‌های خاص این ماده است. با توجه به ظاهر، بو، مزه، قابلیت جویدن، حلالیت در الکل و انجام آزمایش شعله، می‌توانید به اصالت مصطکی پی ببرید. همچنین، مشاوره با کارشناسان و خرید از فروشگاه‌های معتبر می‌تواند به شما کمک کند تا مصطکی اصل و با کیفیت را تهیه کنید. با توجه به ارزش بالای مصطکی، اهمیت دقت در تشخیص اصالت آن بیشتر می‌شود

منابع و مطالعات بیشتر

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره مصطکی و کاربردهای آن، می‌توانید به منابع معتبر و علمی در زمینه گیاهان دارویی و طب سنتی مراجعه کنید. همچنین، بررسی مقالات پژوهشی و کتاب‌های تخصصی در این حوزه می‌تواند به درک بهتر و جامع‌تری از خواص و کاربردهای مصطکی کمک کند.