تاتوره: مواد موثره، خواص دارویی و عوارض

مقدمه

تاتوره (Datura stramonium) گیاهی دارویی با قدمت طولانی است که به دلیل ترکیبات فعالی که دارد، در طب سنتی و مدرن مورد توجه قرار گرفته است. این گیاه بومی مناطق معتدل و گرمسیری بوده و در بسیاری از نقاط جهان از جمله آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا رشد می‌کند. تاتوره به دلیل خواص دارویی متعدد خود از جمله ضد درد، ضد التهابی، ضد قارچ، و حتی ضد سرطان مورد استفاده قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی کاربردهای مختلف درمانی تاتوره و شواهد علمی مرتبط با آن می‌پردازیم.

ترکیبات فعال گیاه تاتوره

تاتوره حاوی ترکیبات آلکالوئیدی مختلفی است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آتروپین، هیوسیامین، و اسکوپولامین اشاره کرد. این ترکیبات دارای خواص دارویی متعددی هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهند در درمان بیماری‌های مختلف مؤثر باشند.

آتروپین

آتروپین یک آلکالوئید تروپانی است که به عنوان آنتاگونیست گیرنده‌های موسکارینی عمل می‌کند. این ترکیب باعث کاهش ترشحات غدد، شل شدن عضلات صاف، و افزایش ضربان قلب می‌شود. آتروپین در درمان برادی‌کاردی (کندی ضربان قلب) و به عنوان پیش‌دارو قبل از عمل جراحی برای کاهش ترشحات بزاقی و تنفسی مورد استفاده قرار می‌گیرد[۱][۲].

هیوسیامین

هیوسیامین نیز مانند آتروپین یک آنتاگونیست گیرنده‌های موسکارینی است و در درمان بیماری‌های گوارشی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و زخم معده مؤثر است. این ترکیب باعث کاهش انقباضات عضلات صاف دستگاه گوارش می‌شود و درد و ناراحتی ناشی از این بیماری‌ها را کاهش می‌دهد[۲][۳].

اسکوپولامین

اسکوپولامین به عنوان یک داروی ضد استفراغ و ضد دریازدگی شناخته شده است. این ترکیب با تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی، موجب کاهش تهوع و استفراغ می‌شود. اسکوپولامین همچنین به عنوان یک داروی آرام‌بخش و خواب‌آور مورد استفاده قرار می‌گیرد[۳][۴].

کاربردهای درمانی تاتوره

درمان آسم

یکی از کاربردهای سنتی تاتوره، استفاده از آن به عنوان یک داروی ضد آسم است. برگ‌های خشک شده تاتوره به صورت سیگار پیچیده شده و به عنوان یک برونکودیلاتور (گشادکننده برونش‌ها) مورد استفاده قرار می‌گیرند. آتروپین و اسکوپولامین موجود در تاتوره با مسدود کردن گیرنده‌های موسکارینی در عضلات صاف برونش‌ها، باعث گشایش مجاری تنفسی و کاهش حملات آسمی می‌شوند[۵].

سیگار تاتوره، که حاوی آلکالوئیدهای فعال از گیاه تاتوره است، به‌طور عمده به‌عنوان یک ماده تحریک‌کننده سیستم تنفسی عمل می‌کند. این سیگار به دلیل داشتن ترکیباتی نظیر هیوسیامین و اسکوپولامین، اثرات برونکودیلاتوری قابل توجهی دارد. این ترکیبات باعث شل شدن عضلات صاف مجاری هوایی شده و به گشاد شدن برونش‌ها و تسهیل جریان هوا در ریه‌ها کمک می‌کنند. این اثرات می‌تواند بهبود تنفس و کاهش تنگی نفس را به دنبال داشته باشد، که برای برخی از افراد با مشکلات تنفسی ممکن است مفید باشد.

با این حال، استفاده از سیگار تاتوره با وجود اثرات برونکودیلاتوری خود، همراه با ریسک‌های جدی است. مصرف سیگار تاتوره می‌تواند به‌ویژه در دوزهای بالا منجر به مسمومیت شود و اثرات جانبی متعددی از جمله تحریکات شدید سیستم عصبی، توهمات و اختلالات قلبی را به دنبال داشته باشد. بنابراین، با وجود اثرات مفید برونکودیلاتوری آن، مصرف سیگار تاتوره باید با احتیاط کامل انجام شود و تنها تحت نظر پزشک یا متخصص مرتبط صورت گیرد.

 ترک اعتیاد

گیاه داتوره به دلیل داشتن ترکیبات هیوسیامین و آسکوپولامین اثر آنتی کولینرژیک داشته و می تواند به کاهش مشکلات ناشی از ترک اعتیاد به مواد مخدر اوپیوئیدی موثر باشد. از این گیاه در بسیاری از انواع داروی ترک اعتیاد در داروخانه های ایران استفاده شده است که از آن جمله می توان به قرص داتورین از محصولات شرکت داروسازی سینافرآور و همچنین کپسول حب الشفا (اوپیکیور) شرکت شفانگر اشاره کرد.

درمان درد و التهابات

تاتوره دارای خواص ضد درد و ضد التهابی است که به واسطه ترکیبات آلکالوئیدی آن، از جمله هیوسیامین و آتروپین، می‌باشد. این ترکیبات با تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی و محیطی، موجب کاهش درد و التهاب می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که عصاره‌های تاتوره می‌توانند در کاهش دردهای حاد و مزمن موثر باشند[۲][۵].

درمان عفونت‌های قارچی

عصاره‌های تاتوره دارای خواص ضد قارچی هستند که می‌توانند در درمان عفونت‌های قارچی مورد استفاده قرار گیرند. تحقیقات نشان داده‌اند که عصاره‌های اتانولی برگ‌ها و دانه‌های تاتوره می‌توانند اثرات قوی ضد قارچی داشته باشند و می‌توانند به عنوان یک منبع طبیعی برای تولید داروهای ضد قارچ مورد استفاده قرار گیرند[۵][۶].

کاربردهای ضد سرطان

مطالعات پیش‌بالینی نشان داده‌اند که تاتوره دارای خواص ضد سرطانی است. ترکیبات فعال موجود در تاتوره، از جمله آلکالوئیدها، می‌توانند رشد سلول‌های سرطانی را مهار کنند و به عنوان یک عامل درمانی مکمل در درمان سرطان‌ها مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، نیاز به تحقیقات بیشتر برای تایید این اثرات در کارآزمایی‌های بالینی وجود دارد[۶].

درمان اختلالات عصبی

اسکوپولامین موجود در تاتوره به دلیل خواص آرام‌بخش و خواب‌آور خود، می‌تواند در درمان اختلالات عصبی مانند اضطراب، بی‌خوابی و استرس مورد استفاده قرار گیرد. این ترکیب با تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی، موجب کاهش فعالیت‌های عصبی و آرامش می‌شود[۴][۷].

مسمومیت با تاتوره: خطری جدی در کمین

با وجود خواص دارویی متعدد تاتوره، مصرف آن می‌تواند با خطرات و عوارض جانبی همراه باشد. ترکیبات آلکالوئیدی تاتوره در دوزهای بالا می‌توانند سمی باشند و موجب مسمومیت شدید شوند. علائم مسمومیت با تاتوره شامل خشکی دهان، تاری دید، گیجی، توهم، و در موارد شدید، کما و مرگ است. بنابراین، استفاده از تاتوره باید با احتیاط و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود[۲][۵][۶].

تاتوره گیاهی است علفی و سمی که در بسیاری از مناطق دنیا یافت می‌شود. تمام قسمت‌های این گیاه، از جمله برگ‌ها، ساقه، گل‌ها و دانه‌ها، حاوی آلکالوئیدهای قوی هستند که در صورت مصرف می‌توانند باعث مسمومیت شدیدی شوند. این آلکالوئیدها بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارند و علائم مختلفی را ایجاد می‌کنند.

علل مسمومیت با تاتوره

• مصرف عمدی: برخی افراد به دلیل کنجکاوی، تفریح یا با هدف ایجاد توهم، اقدام به مصرف تاتوره می‌کنند.
• مصرف تصادفی: کودکان ممکن است به دلیل شباهت دانه‌های تاتوره به دانه‌های گیاهان دیگر، آن‌ها را خورده و مسموم شوند. همچنین، افرادی که با این گیاه کار می‌کنند، ممکن است به طور تصادفی در معرض سموم آن قرار بگیرند.

علائم مسمومیت با تاتوره

علائم مسمومیت با تاتوره معمولاً ظرف چند ساعت پس از مصرف ظاهر می‌شوند و شدت آن‌ها به مقدار مصرف و حساسیت فرد بستگی دارد. از جمله مهم‌ترین علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اختلالات بینایی: گشادی مردمک چشم، تاری دید، حساسیت به نور
• اختلالات عصبی: گیجی، توهم، هذیان، تحریک‌پذیری، خواب آلودگی، تشنج
• اختلالات قلبی عروقی: افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا، نامنظمی ضربان قلب
• خشکی دهان و پوست
• قرمزی پوست
• تب
• مشکلات گوارشی: تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست

عوارض جدی مسمومیت با تاتوره

در موارد شدید، مسمومیت با تاتوره می‌تواند عوارض جدی و حتی مرگ‌آوری داشته باشد. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نارسایی کلیه
• نارسایی تنفسی
• کما

درمان مسمومیت با تاتوره

در صورت مشاهده هر یک از علائم مسمومیت با تاتوره، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. درمان مسمومیت با تاتوره معمولاً شامل اقدامات حمایتی مانند:

• شستشوی معده
• تجویز زغال فعال
• تزریق سرم
• استفاده از داروهای ضد تشنج
• درمان علائم خاص

پیشگیری از مسمومیت با تاتوره

• آموزش به کودکان: به کودکان آموزش دهید که از خوردن هر نوع گیاهی به خصوص گیاهانی که نمی‌شناسند خودداری کنند.
• احتیاط در هنگام کار با گیاهان: افرادی که با گیاهان کار می‌کنند باید از دستکش و ماسک استفاده کنند و از تماس مستقیم با قسمت‌های مختلف گیاه خودداری کنند.
• شناسایی گیاهان سمی: سعی کنید گیاهان سمی مانند تاتوره را بشناسید و از آن‌ها دوری کنید.

نتیجه‌گیری

تاتوره (Datura stramonium) گیاهی با خواص دارویی متعدد است که در طب سنتی و مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترکیبات آلکالوئیدی موجود در این گیاه از جمله آتروپین، هیوسیامین، و اسکوپولامین، موجب اثرات درمانی مختلفی مانند ضد درد، ضد التهابی، ضد قارچ، ضد سرطان، و ضد اضطراب می‌شوند. با این حال، مصرف تاتوره باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود تا از عوارض جانبی و خطرات احتمالی جلوگیری شود. تحقیقات بیشتر و کارآزمایی‌های بالینی لازم است تا اثرات درمانی این گیاه به طور کامل مورد تایید قرار گیرد و به عنوان یک داروی مؤثر در درمان بیماری‌های مختلف به کار گرفته شود.

منابع

1. Jahan, N., Khalil, A., et al. (2015). “Pharmacological and phytochemical studies of Datura stramonium L. and its native uses as traditional medicine”. Journal of Medicinal Plants Research, ۹(۲۹), ۷۸۱-۷۸۹.
2. Rang, H.P., Dale, M.M., Ritter, J.M., Flower, R.J., & Henderson, G. (2012). “Rang & Dale’s Pharmacology” (7th Edition). Churchill Livingstone.
3. Das, S., Pal, S., & Mujib, A. (2014). “Medicinal Properties of Datura stramonium L. as a potential medicinal plant”. Journal of Plant Sciences, ۲(۳), ۱۲۳-۱۳۰.
4. Rossi, S., Fornasari, D., & Fumagalli, G. (2014). “Anticholinergic drugs: from the study of pharmacology to the development of new drugs”. CNS Neuroscience & Therapeutics, ۲۰(۴), ۲۸۷-۲۹۵. Link
5. Soni, P., Siddiqui, A.A., Dwivedi, J., & Soni, V. (2012). “Pharmacological properties of Datura stramonium L. as a potential medicinal tree: An overview”. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, ۲(۱۲), ۱۰۰۲-۱۰۰۸. Link
6. Malik, N.S., Ahmad, I., & Khan, M.M. (2016). “Pharmacological studies and therapeutic potential of Datura stramonium L. in traditional medicine”. Pharmacognosy Reviews, ۱۰(۱۹), ۱۵-۲۱. Link
7. Chen, M., Wu, L., Wang, H., et al. (2013). “Antinociceptive and anti-inflammatory activities of Datura stramonium L. in rodents”. Journal of Ethnopharmacology, ۱۴۹(۳), ۷۱۹-۷۲۵. Link